فروش دانش به‌جای نفت؛ آرزویی که مرحوم کاظمی آشتیانی همیشه در سر داشت

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی، مرحوم دکتر سعید کاظمی آشتیانی، بنیان‌گذار موسسه رویان از آن دست افرادی است که زندگی‌اش می‌تواند برای همه به‌ویژه جوانان الگو باشد. عمر کوتاه اما پرثمر این دانشمند انقلابی سرشار از اشارات امیدبخش و حکایات دل‌نشین از یک زیست مؤمنانه و عالمانه است.

او برای این‌که در کاری به نتیجه برسد، به قول خودش اگر از در بیرونش می‌کردند از پنجره وارد می‌شد. اگر از یک مسیر به‌جایی نمی‌رسید، ناامید نمی‌شد و راه دیگری را امتحان می‌کرد. به کارش ایمان و اعتقاد کامل داشت. احساس می‌کرد مأموریتی دارد و کاری بر عهده‌اش گذاشته‌شده که باید آن را به سرانجام برساند...

در آستانه چهل و دومین سالگرد تشکیل جهاددانشگاهی و همچنین 25 تیرماه، سالروز بازدید تاریخی رهبر انقلاب از پژوهشگاه رویان نگاهی داریم به زندگی این فرزند راستین ایران که آرزو داشت روزی به‌جای نفت، دانش بفروشیم.

تولد نهادی که نقش کلیدی در پیشرفت علمی و فرهنگی ایران پس از انقلاب داشت

ثبت تاریخ پیشرفت و رشد علمی و فرهنگی این مرز و بوم مسئولیتی خطیر و امری ضروری است که خوشبختانه در سال‌های اخیر مورد توجه علاقه‌مندان به کشور قرار گرفته است. در چهار دهه سپری شده از انقلاب اسلامی و حیات جمهوری اسلامی ایران پیشرفت‌های چشمگیر و ارزشمندی در زمینه علم و فناوری اتفاق افتاده است که ثبت آن اهمیت دو چندانی دارد. انقلاب اسلامی ایران در این عمر کوتاه اما پر برکت، دشمنی‌ها، خیانت‌ها، سستی‌ها و غفلت‌های زیادی را تجربه کرده اما از حرکت و پیشرفت باز نایستاده و موانع سخت پیش رو را کنار زده است.

۱۶ مرداد هر سال، سالروز تولد یک‌نهاد انقلابی است؛ یکی از مجموعه‌هایی که نقش کلیدی، مهم و اساسی در پیشرفت علمی و فرهنگی ایران پس از انقلاب اسلامی داشته است؛ نهادی که در طول بیش از چهار دهه از فعالیتش حالا درختی تنومند و خانه‌ای برای رویش علم و امید، با تکیه بر داشته‌های خود است؛ سخن از «جهاددانشگاهی» است؛ نهالی که در ۱۶ مرداد سال ۱۳۵۹ کاشته شد و در تمام سال‌های پر فراز و نشیب پیش رو با تکیه بر نیروی لایزال جوانان، خودباوری را در زمینه‌ها و عرصه‌های مختلف به‌ویژه در دانشگاه‌ها، احیا و ترویج کرد؛ میوه و حاصل این خودباوری هم پیشرفت‌های شگرفی است که جوانان پرورش یافته در این نهاد رقم زده‌اند.

یکی از شاخه‌های این درخت تناور که از دستاوردهای بزرگ این نهاد، کشور و حتی در مقیاسی جهانی، ذخیره‌ای برای علم بشری محسوب می‌شود، «پژوهشگاه رویان» است که به معنای دقیق کلمه با جهاد فرزندانی بلندهمت از بهترین‌های این سرزمین، آوازه‌اش مرزهای جغرافیای کشور را درنوردیده است.

کاظمی همیشه به دوردست‌ها می‌نگریست

سعید کاظمی آشتیانی در نخستین روز از فروردین‌ماه ۱۳۴۰ در تهران به دنیا آمد. دوران جوانی و شکل‌گیری شخصیت او با مبارزات انقلاب اسلامی مصادف شد. تقریبا در بدو ورودش به دانشگاه به خاطر انقلاب فرهنگی، دانشگاه‌ها تعطیل شدند اما او هیچ فرصتی را برای یادگیری و یاددهی از دست نداد به همین خاطر در آموزش‌وپرورش، ادبیات، الهیات و معارف اسلامی درس می‌داد. برادر و بیشتر دوستانش هم در آموزش‌وپرورش خدمت می‌کردند. این فعالیت‌ها تعلق خاطرش را به اسلام و انقلاب شکل داد. در همه بحث‌ها، با توان تاثیرگذاری زیاد حضور داشت. بعد از این‌که به جهاددانشگاهی وارد شد سعی کرد سرزندگی خود را حفظ کند و آن را در مسیر خدمت به مردم به کار بگیرد. مرحوم کاظمی همیشه به دوردست‌ها می‌نگریست و این نگرش در وجود همکارانش هم نهادینه شده بود.
 

نحوه شکل‌گیری رویان

در سال ۱۳۶۱ با همکاری دو تن از همکارانش، گروه پزشکی جهاددانشگاهی را در دانشگاه علوم پزشکی ایران تاسیس کرد. این گروه هسته اولیه جهاددانشگاهی واحد علوم پزشکی ایران بود که در سال ۱۳۶۵ شکل گرفت و دکتر کاظمی تا سال ۱۳۷۰ عهده‌دار مسئولیت بخش طرح‌ها و تحقیقات آن بود.

از سال ۱۳۷۱ با تغییرات ساختار مدیریتی جهاددانشگاهی به سمت ریاست جهاددانشگاهی واحد علوم پزشکی ایران منصوب شد که این مسئولیت تا پایان دوره حیات بر عهده وی بود. طی آن سال‌ها مراکز درمانی متعددی تاسیس و گروه‌های مختلف پژوهشی را راه‌اندازی کرد که پژوهشکده رویان جهاددانشگاهی یکی از مهم‌ترین این مراکز به شمار می‌رود.

سعید کاظمی آشتیانی موسسه «رویان» را که یک مرکز «جراحی محدود» با هدف ارائه خدمات درمانی به زوج‌های نابارور و پژوهش و آموزش در زمینه علوم باروری و ناباروری بود را به همراه گروهی از پژوهشگران و همکارانش در جهاددانشگاهی واحد «علوم پزشکی ایران» در ۸ خرداد ۱۳۷۰ خورشیدی تاسیس کرد. این موسسه در سال‌های ۱۳۷۷ و ۱۳۸۷ به ترتیب مجوز مراکز تحقیقات «علوم سلولی» و «مرکز تحقیقات پزشکی تولید مثل» را از «شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» دریافت و در آبان ماه ۱۳۸۸ «شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری» با ارتقای آن از پژوهشکده به پژوهشگاه رویان موافقت کرد.

تا کنون هزاران زوج نابارور با بهره‌مندی از خدمات این مرکز پیشرفته درمان ناباروری صاحب فرزند شده‌اند. دکتر کاظمی در دهه ۷۰ و هم‌زمان با مدیریت جهاددانشگاهی واحد علوم پزشکی ایران و پژوهشکده رویان، در دانشگاه تربیت مدرس به ادامه تحصیل در رشته «علوم تشریح» با گرایش «جنین‌شناسی پرداخت و در سال ۱۳۷۶ با رتبه ممتاز موفق به اخذ درجه دکتری شد.

نقش راهبردی کاظمی آشتیانی در هدایت تحت تولید سلول‌های بنیادی، شبیه‌سازی و درمان ناباروری

هوش سرشار و توان مدیریتی بالا سبب شد تا در دوران کوتاه زندگی خود در دو حوزه مدیریت و علم، موفقیت‌های چشمگیری همچون گسترش روش‌های پیشرفته درمان ناباروری، تولید و تکثیر و انجماد سلول‌های بنیادی جنینی و همانندسازی (کلونینگ) حیوانات را رقم بزند.

او در اهتزاز پرچم کشورمان در عرصه‌های علمی بین‌المللی با ثبت این پیشرفت‌ها، حضور در کنگره‌های متعدد بین‌المللی و ابتکار برگزاری «جشنواره بین‌المللی رویان» سهمی از یاد نرفتنی دارد.

کاظمی آشتیانی در طول حیات خود، علاوه بر خدمات ماندگاری که در جهاددانشگاهی داشت، نقشی راهبردی و منحصربه‌فرد در هدایت تحت تولید سلول‌های بنیادی، شبیه‌سازی و درمان ناباروری در سطح کشور و ایفا کرد.

یکی از ویژگی‌های بارز کاظمی آشتیانی، توجه وی به کاربردی کردن دانش و فناوری در حوزه بهداشت و درمان بود. کاظمی آشتیانی وقت گران‌بهای خود را محدود به مقاله‌نویسی و شرکت در همایش‌ها و کنگره‌ها نکرد؛ گرچه این‌ها نیز بخشی از صدها فعالیت او بود اما بیشتر تلاشش را صرف عملی کردن علم خود کرد.

این «چهره ماندگار» با ورود به موضوع سلول‌های بنیادی که بحث بسیار مهمی بود تصمیم درستی گرفت. این کار در زمانی در رویان شروع شد که در دنیا هم شروع شده بود و امروزه ایران در میان چند کشور مطرح دنیا در زمینه علم سلول‌های بنیادی قرار دارد.

برای پیشبرد مجموعه تحت مدیریتش از همه فرصت‌های سالم و محققان علاقه‌مند استفاده می‌کرد. انجام چندین طرح تحقیقاتی ملی، تدریس در دانشگاه‌ها، برگزاری چند دوره جشنواره بین‌المللی رویان، نگارش کتاب، راه‌اندازی گروه‌های پژوهشی در شاخه‌های مختلف علوم پزشکی، داوری جشنواره‌های علمی، سردبیری مجله علمی پژوهشی یاخته و چاپ مقالات متعدد در مجلات علمی داخلی و خارجی و راه‌اندازی گروه‌های پژوهشی در شاخه‌های مختلف علوم پزشکی، از دیگر اقدامات برجسته کاظمی آشتیانی است.

باروری آزمایشگاهی در انسان، شبیه‌سازی تولیدمثلی در حیوانات اهلی، انجماد سلول جنسی و جنین انسان، تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی، مهندسی بافت، تولید پروتئین‌های نوترکیب، تولید و جداسازی انواع سلول‌های بنیادی جنینی بزرگ‌سالان و بند ناف، تولید جنین‌های دامی تولید بزهای تراریخت، طب پیوند با استفاده از سلول درمانی، تاسیس بانک‌های خصوصی و عمومی سلول‌های بنیادی بند ناف و بانک سلول‌های بنیادی جنینی و پرتوان القایی از جمله فعالیت‌هایی است که به همت پژوهشگران رویان و هموار کننده اصلی این مسیر دکتر کاظمی آشتیانی عملیاتی شده است.

دکتر سعید کاظمی آشتیانی ۱۴ دی سال ۱۳۸۴ به دلیل عارضه قلبی در بیمارستان بقیه‌الله الاعظم (عج) تهران دعوت حق را لبیک گفت.

وقتی که دیرباورها هم باور کردند

موفقیت‌های مرحوم کاظمی آشتیانی در عرصه فناوری سلول‌های بنیادی و درمان ناباروری، محصول دانش، کار شبانه‌روزی، ایمان و باور به توانستن و روحیه جهادی است. اصالت، ریشه‌دار بودن و باور عمیق به توانایی‌های داخلی در آثار برجای‌مانده از کاظمی آشتیانی موج می‌زند و همین ویژگی کار او را به‌جایی رساند که «دیرباورها هم باور کردند» ایران در مسیر رشد علمی قرار گرفته است.

پژوهشگاه رویان هم‌اکنون فعالیت‌های پژوهشی خود را در قالب سه پژوهشکده علوم تولید مثل»، «زیست‌شناسی و فناوری سلول‌های بنیادی» و «زیست‌فناوری» دنبال کرده، همچنین از طریق سه مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری، سلول درمانی و دیابت، خدمات خود را به بیماران ارائه می‌کند. ناگفته پیداست با توجه به اینکه یکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین مسایل مهم کشور، با توجه به ترکیب جمعیت، فرزند آوری است، جهاددانشگاهی و موسسه زیرمجموعه آن در کمک به حل این مساله مهم هم نقش اساسی دارد.

مرحوم کاظمی آشتیانی همچنین یک عضو وفادار بود و عقاید خاص خود را درباره تمرکز بر کار و هدفش داشت که شخصیت او را به‌ویژه در مسئولیت‌پذیری در مقایسه با بسیاری از مدیران هم‌ترازش، بسیار متفاوت می‌کرد. او در تمام دوران فعالیتش، در جهاددانشگاهی خدمت کرد؛ چون اعتقاد داشت هر کسی که می‌خواهد در این نهاد انقلابی کار کند، باید تکلیف خودش را با خودش روشن کند که در «اینجا» ماندنی است؛ زیرا معتقد بود فعالیت در مراکز مختلف، تمرکز لازم برای اثرگذاری را از او می‌گیرد؛ به همین خاطر همه پیشنهادهای کاری بخش خصوصی را رد کرد و خودش را وقف کار در نهادی عمومی کرد.

در وصف این «رویش انقلاب»، تعبیری که رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله‌العالی) برای او به کار بردند، بسیار می‌توان گفت و نوشت؛ در همین زمینه کتاب «روایت یک رویش» نیز توسط سازمان انتشارات جهاددانشگاهی و با قلم ناصر ملائی منتشر شده که به زوایایی از این حیات شورانگیز پرداخته شده است.